ΔΙΑΛΥΣΗ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΤΕΧΝΗ ΜΕΡΟΣ Β’
Ο άνθρωπος που μας ενδιαφέρει συμφωνεί φυσικά με την απαξίωση της σύγχρονης τέχνης. Ο φετιχισμός της τέχνης κατά την αστική περίοδο, που συνδέθηκε με τη λατρεία της «ιδιοφυίας», είναι κάτι ξένο προς αυτόν. Ακόμα και όσον αφορά κάποια έργα της λεγόμενης μεγάλης τέχνης του παρελθόντος, νιώθει ένα αίσθημα απόστασης και ασχολείται με άλλα πράγματα. Πρέπει να εγκρίνουμε αυτή τη στάση που βασίζεται σ’ έναν υψηλότερο ρεαλισμό και στο αίσθημα του «πολύ ανθρώπινου», που αποτελεί τη βάση αυτής της τέχνης. Ίσως, ο άνθρωπος που μας απασχολεί να νιώθει πιο άνετα με κάποια δείγματα της σύγχρονης τέχνης, αφού εκπροσωπούν την αυτοδιάλυση της τέχνης. Παρεμπιπτόντως, η τωρινή απαξίωση της τέχνης βρίσκει κάποια γενικά προηγούμενα ακόμα και στον κόσμο της παράδοσης. Η τέχνη σ’ έναν παραδοσιακό πολιτισμό ουδέποτε κατείχε κεντρική πνευματική θέση, όπως συνέβη κατά τις περιόδους της αναγέννησης και του αστικού πολιτισμού. Προ της σύγχρονης εποχής, όταν η τέχνη είχε ανώτερο νόημα, αυτό οφειλόταν στο προϋπάρχον της τέχνης περιεχόμενο, πρότερο και ανώτερο αυτής, που δεν αποκαλυπτόταν, ούτε «δημιουργείτο» ως τέχνη. Αυτό το περιεχόμενο έδινε νόημα στη ζωή και μπορούσε να υφίσταται και να εκφράζεται χωρίς την τέχνη, σε έργα που μπορεί να μοιάζουν «βαρβαρικά» στον εστέτ που ουδόλως αντιλαμβάνεται το στοιχειώδες και το αρχέγονο. Ο άνθρωπος που μας ενδιαφέρει ελάχιστα ενδιαφέρεται για την πρόσφατη «κρίση της τέχνης». Όπως δε βρίσκει αυθεντική γνώση στη σύγχρονη επιστήμη, παρόμοια δεν αναγνωρίζει πνευματική αξία και στη σύγχρονη τέχνη, αφού δε βρίσκει υποκατάστατο των νοημάτων που μπορούν να τροφοδοτηθούν από την ευθεία επαφή με την πραγματικότητα μ’ έναν ήρεμο, ξεκάθαρο και ουσιώδη τρόπο. Αν αντικρύσουμε αντικειμενικά την κατάσταση, έχουμε την αίσθηση, ότι η τέχνη δεν έχει μέλλον, είναι προορισμένη για μια δευτερεύουσα θέση, αυτή της πολυτέλειας. Είναι χρήσιμο να επιστρέψουμε στο πεδίο της σύγχρονης μυθοπλασίας, της οποίας τα έργα οδηγούν στη διαφθορά και την ηττοπάθεια. Προφανώς, η άποψή μου δεν έχει κάτι κοινό με τις κρίσεις των αστών, οπότε οι κατηγορίες μου για διχαστικό και ουδέτερο χαρακτήρα της τέχνης δεν πρέπει να συγχέονται με την αστική ηθικολογία. Στα εν λόγω έργα τέχνης, δεν τίθεται ζήτημα «υπαρξιακών καταθέσεων», οπότε θα μπορούσαμε να αναφέρουμε το ρητό για τα έργα του Σένμπεργκ: «Όλη του η ευτυχία βρίσκεται στην αναγνώριση της δυστυχίας, όλη του η ομορφιά στην απαγόρευση της παρουσία της». Αφορά μια συγκεκριμένη τέχνη που άμεσα ή έμμεσα υπονομεύει κάθε ιδεαλισμό, διαλύει κάθε κανόνα, επιτίθεται σε όλους τους θεσμούς, υποβιβάζει ηθικές αξίες σε απλά λόγια και όλα αυτά χωρίς να επιδιώκει κάποιον συγκεκριμένο σκοπό (εξ ου και η διαφορά της από τη λογοτεχνία της Αριστεράς). Επιφυλασσόμενος να ασχοληθώ εκτενέστερα στη συνέχεια, απλά θα αναφέρω εδώ, πως η διαφορά μεταξύ ακρωτηριασμένου και θετικού ρεαλισμού έγκειται στην αποδοχή από τον τελευταίο της ύπαρξης αξιών που για έναν συγκεκριμένο τύπο ανθρώπου είναι πραγματικότητα και όχι απλές χίμαιρες. Τέτοιες αξίες είναι το πνευματικό θάρρος, η τιμή, η ευθύτητα, η αλήθεια και η πίστη. Μια ύπαρξη που τις αγνοεί δεν μπορεί να θεωρηθεί «ρεαλιστική», αλλά υπό την πραγματικότητα. Για τον άνθρωπο που μας ενδιαφέρει, η διάλυση δεν μπορεί να αγγίξει αυτές τις αξίες. Παρά ταύτα, πρέπει να γίνει διάκριση μεταξύ ουσίας και κάποιων εκφράσεών της και να αναγνωριστεί, πως αυτές οι αξίες ήδη αντιμετωπίζονται με προκατάληψη από τους κομφορμιστές, τους ρήτορες και τους δήθεν ιδεαλιστές της αστικής τάξης, οπότε και τα θεμέλιά τους έχουν ήδη υπονομευτεί. Ό, τι αξίζει να διασωθεί στο πεδίο της συμπεριφοράς πρέπει να απελευθερωθεί με μια εσωτερική και απλουστευμένη μορφή, αποκομμένη από τους θεσμούς του κόσμου του χθες. Τα υπόλοιπα ας καταρρεύσουν. Μόλις ξεκαθαριστεί αυτό το σημείο, μπορούμε να αντιληφθούμε, ότι η διαφθορέας επίδραση της σύγχρονης λογοτεχνίας σπάνια αγγίζει κάτι ουσιώδες καθώς και ότι πολλοί από τους σκοπούς της είναι ανάξιοι υπεράσπισης. Οι αντιδράσεις σκανδαλισμένων και ηθικολόγων πηγάζουν από μια σύγχυση σχετικά με το ουσιώδες, από την ανικανότητα σύλληψης ουσιωδών αξιών πέραν των περιορισμένων μορφών που έχουν καταστεί ξένες και αναποτελεσματικές. Ο άνθρωπος που έχει καταστεί διαφορετικός δεν θίγεται, αλλά αντιμετωπίζει την κατάσταση με ηρεμία. Μπορεί ακόμα και ν’ ανατρέψει τα είδωλα, αλλά μετά θα αναρωτηθεί: «Και τώρα τι ;». Το πολύ να εντοπίσει μια υπαρξιακή διαχωριστική γραμμή στην κατεύθυνση που έχω ήδη υποδείξει. Η εποχή μας δικαιολογεί το ρητό, πως είναι καλό να δώσεις το ύστατο χτύπημα σε αυτό που πρέπει να πέσει. Από τη σκοπιά μας, η αντιδραστική «επαναφορά των ηθών» της λογοτεχνίας φαντάζει αδύνατη με την έννοια της επιστροφής στο ύφος του Manzoni και των ειδικών του 19ου αιώνα στην θεατρική παρουσίαση εννοιών, όπως η τιμή, η οικογένεια, η πατρίδα, ο ηρωισμός κλπ. Πρέπει να ξεπεράσουμε και τις 2 απόψεις, για να επιτύχουμε έναν υψηλότερο ρεαλισμό.
